ODDYCHAJ NA MAZOWSZU

To próba budowy mapy jakości powietrza na Mazowszu – dostępniej na stronie www.oddychajnamazowszu.pl, na której można obserwować zanieczyszczenie powietrza w miastach i gminach aglomeracji warszawskiej oraz Północnego Mazowsza i Kurpii. Dzięki dofinansowaniu przez Samorząd Województwa Mazowieckiego w 2018 roku projektów realizowanych przez cztery organizacje pozarządowe z Warszawy, Serocka, Ostrołęki i gminy Czernice Borowe - umieszczonych zostało 12 nowych urządzeń monitorujących jakość powietrza na terenie miast i gmin północnego Mazowsza, Kurpiów oraz regionu Jeziora Zegrzyńskiego. Fundacja Teraz Mazowsze, jako lider projektu oraz Stowarzyszenie Ziemi Czernickiej, Kurpiowska Organizacja Turystyczna oraz Stowarzyszenia na Rzecz Promocji i Rozwoju Zalewu Zegrzyńskiego – opracowały wspólnie i rozesłały do wszystkich publicznych szkół ponadpodstawowych północnego Mazowsza - pakiety edukacyjne dla nauczycieli, plakaty i ulotki informujące o zagrożeniach, jakie dla naszego zdrowia powoduje smog.

Program jest kontynuacja rozpoczętego w 2017 projektu Fundacji TERAZ MAZOWSZE oraz Stowarzyszenie na Rzecz Promocji i Rozwoju Zalewu Zegrzyńskiego pt. „Czyste Powietrze – szkolny program edukacyjny”, w wyniku którego powstały punkty monitorowania jakościpowietrza w zespołachszkół ponadpodstawowych w Brwinowie i Serocku, opracowane zostały i rozesłane do szkół pakiety edukacyjne dla nauczycieli (plansze poglądowe,scenariusze lekcji, ulotki i plakaty), stanowiące pomoc w przeprowadzeniu lekcji np. biologii lub chemii, poświęconej ochronie powietrza i walki ze smogiem.

Szkolny Punkt Monitorowania Jakości Powietrza. Każda szkoła, która otrzymała pakiety edukacyjne może zorganizować własny punkt monitorowania powietrza. Opracowane scenariusze zajęć lekcyjnych poświęcone problematyce ochrony powietrza są materiałami pomocniczymi dla nauczycieli do przeprowadzenia zajęć np. podczas lekcji biologii, chemii lub fizyki. Na dołączonych do scenariuszy plakatach, zaprezentowane są główne problemy wynikające z zanieczyszczenia powietrza, których sprawcą jest nie tylko przemysł i motoryzacja lecz również działalność indywidualnych osób. Sugestywna i atrakcyjna graficznie forma plakatów wskazuje na negatywne skutki zanieczyszczonego powietrza dla człowieka oraz otaczającej go przyrody.

Przeprowadzenie lekcji jest pierwszym krokiem do utworzenia Szkolnego Punktu Monitorowania Jakości Powietrza. Niezbędne jest bowiem wywołanie zainteresowania tym tematem nie tylko uczniów, lecz również (za ich pośrednictwem) ich rodziców i opiekunów. Od ich decyzji zależy wybór czy korzystać z ekologicznych źródeł energii, czy jeździć samochodami z napędem elektrycznym lub gazowym (LPG), czy palić będą śmieciami we własnych gospodarstwach czy wybrać paliwo nie zanieczyszczające środowisko. Bieżąca analiza jakości powietrza to równieżsygnał dla władz naszego miasta lub gminy. Kiedy wyniki są dobre – zachęcić znakomitą jakością powietrza potencjalnych turystów (patrz. www.oddychajwserocku.pl), a jeżeli są złe można – aplikować o środki finansowe z regionalnych funduszy lub dotacji UE np. na dofinansowanie pro-ekologicznych inwestycji gminnych, wymiany pieców w gospodarstwach indywidualnych itp.

Zapraszamy do udziału w prowadzonej przez nas akcji walki ze smogiem. Zachęcamy do pobrania z naszej strony materiałów dla nauczycieli (scenariusze lekcji i tablice poglądowe) oraz lektury artykułu SMOG ZABIJA.

Smog zabija

Jednym z najbardziej popularnych ostatnio słów jest określenie, które do niedawna kojarzyliśmy raczej z Tokio czy Pekinem. To smog, z powodu którego mieszkańcy Chin i Japonii w telewizyjnych relacjach i reportażach pojawiali się w białych maseczkach na twarzy. Takie same, a nawet jeszcze bardziej nowoczesne maseczki dziś można kupić w polskich aptekach.

Czym jest smog? Jak podaje Wikipedia, jest to zjawisko atmosferyczne, które powstaje w efekcie mieszania się powietrza z dymem i spalinami. Pojęcie stanowi połączenie angielskich słów smoke (dym) i fog (mgła). Czym jest czyste powietrze? To powietrze pozbawione tych „domieszek”.


Zanieczyszczenia

O tym, co dostaje się do atmosfery i „brudzi” niezbędne do życia powietrze, powstało wiele artykułów, analiz i raportów. Nie wdając się w naukowe dywagacje, przypomnijmy, że powietrze zanieczyszczają szkodliwe związki chemiczne - tlenki siarki i tlenek azotu oraz substancje stałe, jak tzw. pyły zawieszone i kancerogenne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA). Głównym źródłem tych organicznych związków jest węgiel, a także ropa naftowa i jej pochodne (asfalt, koks, benzyna). Uwalniają się one również w dymie.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) za bezpieczne dla zdrowia i życia wartości stężeń pyłu zawieszonego uznaje:

  1. dla PM2,5 - średnie stężenie roczne poniżej 10 μg/m3, a średnie stężenie 24-godzinne poniżej 25 μg/m3,
  2. dla PM10 - średnie stężenie roczne poniżej 20 μg/m3, a średnie stężenie 24-godzinne poniżej 50 μg/m3.

Z badań WHO wynika, że średnie stężenie roczne pyłu zawieszonego PM2,5 na poziomie 35 μg/m3 powoduje wyższe o 15%, długoterminowe ryzyko umieralności w stosunku do wartości 10 μg/m3. Zmniejszenie stężenia pyłu zawieszonego PM2,5 z poziomu 35 μg/m3 do 25 μg/m3 wpłynie na zmniejszenie ryzyka przedwczesnej umieralności o 6%. Będzie też mniejsza zapadalność na różne schorzenia. Wartość bezpieczna dla zdrowia i życia, przypadku benzo(a)pirenu, to średnie roczne stężenie na poziomie 1 ng/m3. Taką docelową wartość wskazuje prawo unijne.

Obecnie w woj. mazowieckim ta wartość jest przekroczona dwu- lub trzykrotnie. Efekt? Około 4 tysięcy zgonów rocznie oraz ponad 45 tysięcy utraconych przez całą populację lat życia (zgodnie z szacowaniem wg metodyki WHO).

Wciąż więc jest źle i trzeba naprawdę dużego wysiłku oraz konsekwencji zarówno w skali globalnej, krajowej, regionalnej i lokalnej, by powietrze znów było czyste.


Zdrowie

I długoterminowe, i krótkotrwałe narażenie na zanieczyszczenie pyłami zawieszonymi wywołuje schorzenia układu krążenia i układu oddechowego.


Wśród skutków długotrwałego narażenia na pyły zawieszone eksperci wymieniają:

  • przedwczesne zgony, przede wszystkim związane z chorobami układu krążenia
  • powikłania sercowo-naczyniowe, w tym zawał serca i udar mózgu
  • gorszy rozwój płuc oraz rozwój przewlekłych chorób układu oddechowego, np. astma u dzieci
  • nowotwory
  • negatywny wpływ okołoporodowy, np. zwiększona umieralność noworodków i niska masa urodzeniowa.

Efektem krótkoterminowego narażenia są:

  • przedwczesne zgony, przede wszystkim związane z chorobami układu oddechowego i sercowo-naczyniowego
  • zwiększona liczba hospitalizacji oraz przyjęć w Szpitalnych Oddziałach Ratunkowych w związku z ostrymi schorzeniami układu sercowo-naczyniowego - zawałami serca i udarami mózgu oraz powikłaniami oddechowymi, np. napadami astmy
  • zwiększenie częstości występowania kaszlu, świstów oskrzelowych i duszności
  • negatywny wpływ na płuca, zwłaszcza u dzieci i osób z chorobami układu oddechowego, w tym z astmą.

Najbardziej narażone są osoby w podeszłym wieku, dzieci oraz osoby uboższe. Z badań epidemiologów wynik, że istnieje związek zanieczyszczeń powietrza z niską wagą urodzeniową, liczbą poronień, wcześniactwem i częstością występowania wad wrodzonych u noworodków.


Jak się chronić

W czasie, gdy występują podwyższone stężenia zanieczyszczeń, należy ograniczyć czas spędzany na powietrzu. Osoby szczególnie wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza, m.in.: dzieci i młodzież poniżej 25. roku życia, kobiety w ciąży, osoby starsze i w podeszłym wieku oraz osoby z zaburzeniami funkcjonowania układu oddechowego, powinny:

  • unikać długotrwałego przebywania na otwartej przestrzeni
  • ograniczyć wysiłek fizyczny na otwartej przestrzeni, np. nie uprawiać sportu i nie wykonywać czynności zawodowych
  • zaopatrzyć się we właściwe medykamenty i stosować się do zaleceń lekarzy
  • zaniechać palenia papierosów.

Jak zapobiegamy zagrożeniom

Poziomy dopuszczalnych zanieczyszczeń w powietrzu są przekraczane. Wprawdzie to przykład sprzed lat, ale warto przypomnieć, że po wprowadzeniu zakazu palenia węglem w Dublinie w roku 1990 i związaną z tym szybką, znaczną poprawą jakości powietrza, liczba zgonów zmniejszyła się rocznie o ok. 360 (8% wszystkich zgonów).

Chciałoby się zapytać: Można? Można. Oczywiście, dziś już zapewne nie wystarczą tylko najprostsze działania, ale warto sobie uświadomić, jak wiele od nas zależy. W wielu rejonach Polski, w tym np. w Legionowie i okolicach, każdej zimy w powietrzu „wisi” żrący dym wydobywający się z kominów – są tacy, którzy palą w piecach śmieciami, odpadami, także trującymi. Nie jest to ani odpowiedzialne, ani mądre.

Na szczęście, ta odpowiedzialność nie dotyczy tylko prywatnych osób. Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń i terminy ich obowiązywania określają Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady: 2008/50/WE z 21 maja 2008 r. i 2004/107/WE z 15 grudnia 2004 r. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031) stanowi implementację przepisów unijnych do prawa polskiego.

Zgodnie z art. 68 ust. 4 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, obowiązkiem władz publicznych jest zwalczanie chorób epidemicznych i zapobieganie negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska oraz, w myśl art. 74 ust. 2 Konstytucji, ochrona środowiska. Obowiązkiem władz samorządowych jest zaś podjęcie działań, które ograniczą poziom zanieczyszczenia powietrza oraz ich negatywny wpływ na zdrowie ludzi i na środowisko. Na terenie Województwa Mazowieckiego obowiązuje Uchwała nr 162/17 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z 24 października 2017 r. w sprawie wprowadzenia na obszarze województwa mazowieckiego ograniczeń i zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw.

To jeden ze sposobów na poprawę na Mazowszu jakości powietrza. Są w niej m.in. zapisy o zakazie ogrzewania pomieszczeń najgorszymi jakościowo paliwami stałymi (flotami, mułami, węglem brunatnym itp.) oraz terminy przejściowe na wymianę kotłów już funkcjonujących. Do kontrolowania wykonania tej uchwały upoważnione zostały:

Skoro są organa kontrolne, to przewidziano i sankcje, w tym:

- „Kto nie przestrzega ograniczeń, nakazów lub zakazów, określonych w uchwale sejmiku (…) podlega karze grzywny”, która zgodnie z art. 24 Kodeksu wykroczeń, wynosi od 20 zł do 5000 zł, przy czym w postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł, a jeżeli czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy - 1000 zł (art. 96 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia). Do nakładania mandatów na podstawie art. 334 ustawy POŚ uprawniona jest Policja oraz Inspektorzy Inspekcji Ochrony Środowiska.

Wszystkie nowo instalowane kotły na paliwa stałe powinny spełniać wymagania określone w rozporządzeniu Komisji UE 2015/1189. Kotły spełniające te wymagania są dostępne już obecnie u wielu producentów. Od 1 stycznia 2020 roku, zgodnie z rozporządzeniem Komisji UE 2015/1189, nie będzie możliwe wprowadzanie do sprzedaży kotłów niespełniających wymagań określonych w tym rozporządzeniu.


Monitorowanie obowiązkowe

Od kilku lat z taką samą uwagą, jak prognozy pogody, śledzimy informacje o zanieczyszczeniu powietrza. Jesteśmy coraz bardziej świadomi. Coraz częściej stosujemy się do zaleceń - ograniczamy pobyt na świeżym powietrzu, a nawet nosimy maseczki wspomniane na wstępie.

Ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim wykonywana jest w ramach państwowego monitoringu środowiska przez Mazowiecki Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie - dla czterech stref: miasto Płock, miasto Radom, aglomeracja warszawska oraz strefa mazowiecka (obejmująca pozostałą część województwa). Wnioski nie są optymistyczne - w województwie mazowieckim jakość powietrza jest zła. Od wielu lat mamy do czynienia z przekraczaniem poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu, a w Warszawie także poziomu dopuszczalnego ditlenku azotu.

Wraz ze wzrostem świadomości pojawiają się nowe rozwiązania i oczekiwania. Można już kupić urządzenia – niestety, nie tanie – które oczyszczą powietrze w pomieszczeniach. Coraz większy jest nacisk lokalnych społeczności na bieżący monitoring w poszczególnych miejscowościach. Czy to możliwe i czy to właściwy kierunek, by zniwelować zagrożenia?

Edukacja, edukacja...

Nadzieją na to, że poprawa stanu powietrza jednak nastąpi, są ludzie młodzi. Ich kreatywność, pomysłowość, a przede wszystkim odpowiedzialność. Coraz częściej nie trzeba im tłumaczyć, jak ważna jest jakość tego, czym oddychamy. Postawy proekologiczne to już dziś więcej niż moda. Wspierajmy je – w domu, w szkole, w mediach, podczas różnych eventów i spotkań.

Kluczową kwestią jest edukacja. Ta szkolna, systemowa, ale także dodatkowa, w postaci programów i projektów prowadzonych m.in. przez organizacje pozarządowe. Pomysły mogą być różne. Do najciekawszych należy akcja „Czyste powietrze – szkolny program edukacyjny”, której już drugą edycję realizuje Stowarzyszenie na Rzecz Promocji i Rozwoju Zalewu Zegrzyńskiego w szkołach ponadpodstawowych pięciu powiatów województwa mazowieckiego: legionowskim, wołomińskim, wyszkowskim, pułtuskim i nowodworskim. W sumie w 53 liceach i szkołach zawodowych.

W tym atrakcyjnym turystycznie regionie nie brakuje problemów związanych z zanieczyszczeniem powietrza. Wieloletnie zaniedbania trzeba będzie długo naprawiać. Przygotowanie młodzieży do tych zadań wydaje się nad wyraz słusznym posunięciem.

W ramach akcji „Czyste powietrze…” odbywają się lekcje wg przygotowanego przez Stowarzyszenie scenariusza, ale przede wszystkim wprowadzany jest szkolny system monitorowania jakości powietrza. Urządzenie do monitorowania pyłków PM 2,5 i PM 10 od roku działa już w Powiatowym Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Włodzimierza Wolskiego w Serocku. Specjalnie opracowane oprogramowanie umożliwia automatyczną prezentację wyników pomiarów na stronie szkoły oraz na stronie Urzędu Miasta i Gminy w Serocku. Kolejne urządzenia pomiarowe zostaną zainstalowane w ramach drugiego etapu akcji jeszcze w 2018 roku.

Ustalenie przyczyn zanieczyszczenia powietrza to pierwszy krok ku naprawie. Monitoring umożliwia bieżącą ocenę stanu zagrożenia, co pozwoli na zaplanowanie przez gminy środków na dywersyfikację systemów cieplnych oraz określenie potrzeb na pomoc dla indywidualnych gospodarstw deklarujących chęć wymiany starych pieców domowych na nowe - minimalnie zanieczyszczające powietrza. To również realna szansa na pozyskanie dodatkowych funduszy, m.in. europejskich. A o to przecież chodzi, by działania były skuteczne.

Projekt Stowarzyszenia na Rzecz Promocji i Rozwoju Zalewu Zegrzyńskiego jest realizowany dzięki dofinansowaniu przez Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego. Nie byłoby źle, gdyby inne urzędy marszałkowskie poszły w jego ślady.

kontakt

Fundacja Teraz Mazowsze

Tel: 601 22 13 13, 602 458 971

Adres: ul. Marszałkowska 140 lok.8, 00-061 Warszawa